NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT VỀ BỆNH LOÃNG XƯƠNG

1. LOÃNG XƯƠNG LÀ GÌ?

Loãng xương (LX) là hiện tượng tăng phần xốp của xương, giảm khối lượng xương trong cơ thể, làm cho xương giòn, dễ gãy. Gây biến dạng gù vẹo cột sống ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống, làm tăng nguy cơ gãy xương.

Bệnh loãng xương lúc đầu thường không có biểu hiện gì, nhưng khi có các dấu hiệu rõ ràng, khối lượng xương thường đã mất trên 1/3.

2. HẬU QUẢ CỦA BỆNH LOÃNG XƯƠNG?

Như quí vị thính giả đã biết, khi bị loãng xương, xương của chúng ta sẽ yếu đi và dễ bị gãy dù đó là những chấn thương nhẹ. Các xương thường gãy bao gồm cổ xương đùi, xương cột sống, xương tay, xương chậu, xương sườn. Trong đó gãy xương đốt sống là dạng phổ biến nhất.

3. THƯA BS, LOÃNG XƯƠNG CÓ THỂ GẶP Ở LỨA TUỔI NÀO VÀ CHÚNG TA NÊN THỰC HIỆN CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA LOÃNG XƯƠNG TỪ KHI NÀO?

Trước khi trả lời câu hỏi LX có thể gặp ở lứa tuổi nào, tôi sẽ nói qua những giai đoạn hình thành và phát triển của xương. Trong cơ thể chúng ta luôn diễn ra 2 quá trình tạo và hủy xương.

Ở trẻ em cho đến tuổi dậy thì, quá trình tạo xương thường mạnh hơn quá trình hủy xương nên trẻ phát triển chiều cao tối đa trong giai đoạn này. Dinh dưỡng đầy đủ, vận động thể dục, phơi nắng sáng rất cần thiết từ khi trẻ còn nhỏ.

Khi bước vào cuối giai đoạn trưởng thành (25-30 tuổi), quá trình tạo xương thường chậm lại, duy trì ở mức tương đương với quá trình hủy xương.

Sau tuổi trưởng thành (qua 30 tuổi), sự mất xương bắt đầu diễn ra do tốc độ của quá trình hủy xương cao hơn quá trình tạo xương.

Bệnh loãng xương thường bắt đầu được chú ý hoặc được phát hiện khi biến chứng gãy xương xảy ra ở độ tuổi trung niên (sau 40 tuổi), khi lượng xương dự trữ đã giảm đến mức không thể bảo đảm chức năng của xương nữa...

Do vậy, việc phòng loãng xương phải thực hiện trước tuổi trưởng thành. Nếu chúng ta tạo được một mật độ xương cao khi còn trẻ thì lúc về già sẽ giảm nguy cơ loãng xương.

4. CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ CỦA LX?

LX là 1 bệnh lý chịu ảnh hưởng của rất nhiều yếu tố. Sau đây là 1 số yếu tố nguy cơ để lượng giá khả năng gãy xương:

1. Giảm mật độ xương: là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất của loãng xương.

2. Người cao tuổi.

3. Giới nữ.

4. Trọng lượng cơ thể thấp <40kg, còi xương, sức khỏe kém, yếu ớt.

5. Dùng corticoid.

6. Đang hút thuốc lá, uống nhiều rượu.

7. Dinh dưỡng thiếu canxi.

8. Thị giác yếu, mất trí nhớ.

9. Té ngã và yếu cơ.

10. Tiền sử gia đình có cha, mẹ bị gãy xương vùng hông hoặc bản thân bị gãy xương sau 50 tuổi.

11. Những nguyên nhân thứ phát gây loãng xương:

- Viêm khớp, thoái hóa khớp.

- Nữ mãn kinh sớm, cắt buồng trứng, nam thiểu năng tinh hoàn.

- Ít hoạt động thể lực, ít hoạt động ngoài trời, bất động quá lâu ngày do bệnh tật hoặc do nghề nghiệp.

- Bị mắc một số bệnh nội tiết: đái tháo đường, cường giáp,..

- Bệnh mãn tính đường tiêu hoá, bệnh gan mạn, bệnh suy thận mãn, bệnh COPD.

5. NHỮNG AI CẦN TẦM SOÁT BỆNH LOÃNG XƯƠNG?

Loãng xương thường không có triệu chứng cho đến khi bạn bị gãy xương. Do đó, bạn cần tiến hành đo mật độ xương sẽ biết mình có bị loãng xương hay không là việc làm cần thiết. Đây là một phương pháp chần đoán nhanh chóng, an toàn và không hề gây đau đớn.

Các đối tượng BN cần tầm soát bệnh LX là:

1. Phụ nữ giai đoạn tiền mãn kinh (có các yêu tố tăng nguy cơ*).
2. Phụ nữ đã cắt bỏ buồng trứng hoặc ngay sau mãn kinh.
3. Nam từ 50 tuổi (có các yếu tố nguy cơ*).
4. Những người mắc bệnh mãn tính hoặc sử dụng các thuốc có ảnh hưởng trên chuyển hoá xương: corticoid, ức chế bơm proton, hormon giáp liều cao,…
5. Những người đang được cân nhắc để điều trị loãng xương.
6. Những người đã được điều trị loãng xương, muốn đánh giá hiệu quả điều trị, nên đo mật độ xương cùng một loại máy mỗi năm 1 lần.
7. Phụ nữ từng được điều trị bằng thay thế hormon và muốn ngưng điều trị.

6. HIỆN NAY CÓ NHIỀU NƠI ĐO LOÃNG XƯƠNG Ở GÓT CHÂN, CỔ TAY MIỄN PHÍ, ĐO LOÃNG XƯƠNG VỊ TRÍ CỔ XƯƠNG ĐÙI VÀ CỘT SỐNG THẮT LƯNG THÌ PHÍ CAO HƠN. NHƯ VẬY ĐO BẰNG PHƯƠNG PHÁP NÀO CŨNG ĐƯỢC PHẢI KHÔNG BÁC SĨ?

Hiện nay có nhiều hình thức đo loãng xương miễn phí bằng các loại máy rẻ tiền, chỉ đo một số vị trí ngoại biên như gót chân, cổ tay nên không thể lấy kết quả đó làm đại diện cho toàn bộ xương của cơ thể. Đo khối lượng xương ở ngoại vi được dùng để tầm soát loãng xương trong cộng đồng, chỉ dùng để nghiên cứu, không có giá trị chẩn đoán. Nếu lấy kết quả chẩn đoán này rồi chỉ định dùng thuốc hay các chế phẩm calci cho bệnh nhân là việc làm sai, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ, gây sự tốn kém về thời gian, tiền bạc.

Theo khuyến cáo của Tổ chức y tế Thế giới (WHO), đo mật độ xương tại cổ xương đùi và cột sống thắt lưng theo phương pháp hấp phụ tia X năng lượng kép (Dual Energy Xray Absorptiometry - DXA) mới là tiêu chuẩn vàng chẩn đoán loãng xương. Máy đo loãng xương tốt nhất hiện nay là máy DXA Hologic-USA.

7. THƯA BÁC SĨ, ĐỂ PHÒNG NGỪA LOÃNG XƯƠNG Ở TUỔI MÃN KINH, CHÚNG TA NÊN ĂN UỐNG NHƯ THẾ NÀO, NHU CẦU CAN XI MỖI NGÀY LÀ BAO NHIÊU VÀ VIỆC TỰ Ý BỔ SUNG VIÊN CANXI CÓ NÊN KHÔNG Ạ?

Đây là vấn đề nhiều phụ nữ tuổi mãn kinh đang lo lắng.

Chúng ta cần biết, để phòng ngừa loãng xương, việc bổ sung canxi phải được lưu ý ngay khi còn trẻ, và con đường cung cấp canxi tốt nhất, tự nhiên nhất là qua chế độ ăn uống. Nếu ăn uống không đủ hay vì một lý do nào đó cơ thể thiếu canxi mới cần bổ sung bằng thuốc. Mà đã là thuốc, thì dù là thuốc bổ vẫn cần chỉ định của bác sĩ về số lượng, thời gian dùng, cách dùng... chứ không nên tự ý uống.

Phụ nữ tuổi mãn kinh nhu cầu canxi rất cao, khoảng 1200mg/ngày, do buồng trứng ngừng sản xuất estrogen làm giảm hấp thu canxi và tăng tình trạng mất xương. Để đảm bảo đủ nhu cầu canxi cao cho độ tuổi này:

Việc lựa chọn thực phẩm giàu Canxi có nguồn gốc đạm động vật như các loại cá (nguyên xương), tôm, tép nhỏ (nguyên vỏ), cua đồng, trứng.. lượng vừa phải (Nếu lượng đạm nhiều, môi trường cơ thể acid sẽ lấy canxi ở xương ra trung hòa làm nặng thêm tình trạng loãng xương do tăng quá trình hủy xương).

Các loại đậu, rau xanh đậm có hàm lượng canxi cao tốt cho sức khỏe.

Sữa, yaourt,.. đều được bổ sung hàm lượng canxi cao dễ hấp thu, ít béo, phù hợp cho nhu cầu của phụ nữ tuổi mãn kinh.

Chúng ta cần hạn chế các món ăn có nhiều mỡ động vật, da, nội tạng, thức ăn nhiều chất ngọt, nước ngọt, ăn quá mặn, nhiều đồ hộp, uống nhiều cà phê, trà đặc... vì chúng làm cản trở việc hấp thu canxi của cơ thể.

8. NGÀY NAY VIỆC ĂN CHAY NGÀY CÀNG PHỔ BIẾN. LIỆU THỨC ĂN CHAY CÓ ĐỦ CHẤT ĐỂ PHÒNG LOÃNG XƯƠNG NẾU ĂN CHAY TRƯỜNG TỪ NHỎ KHÔNG THƯA BÁC SĨ?

Ăn chay đúng cách, đủ dinh dưỡng không hề bị loãng xương.

Các thực phẩm như mè, các loại đậu, gạo lứt rang, ngủ cốc, đậu hủ, nấm mèo, các loại rau xanh đậm như bó xôi, cải thìa, súp lơ... giúp bữa ăn đa dạng phong phú vẫn đầy đủ nhu cầu canxi mỗi ngày. Những món ăn này cũng rất thích hợp với các bệnh nhân ăn chay.

Ngoài ra, có nhiều chế phẩm sữa có nguồn gốc từ thực vật như sữa đậu nành, sữa hạt sen,.. bổ sung hàm lượng canxi cao phù hợp cho người ăn chay.

9. VẬN ĐỘNG NHƯ THẾ NÀO ĐỂ PHÒNG NGỪA BỆNH LX?

Việc vận động thể dục phù hợp sức khỏe rất cần thiết, đúng như ông bà chúng ta đã nói: “làm biếng thì mục xương” vì phải hoạt động thì canxi với vào trong xương được. Việc duy trì hoạt động thể lực như đi bộ, yoga, tennis,.. ít nhất 30 phút/ngày, và ít nhất 5 ngày/tuần là cần thiết.

Ngoài ra, vận động ngoài trời giúp cơ thể tổng hợp Vitamin D nhờ ánh nắng, giúp hấp thu canxi hiệu quả, giúp xương chắc khỏe, giúp tiêu hao năng lượng phòng tránh tăng cân.

Tinh thần thoải mái, giải tỏa stress cũng giúp việc hấp thu canxi tốt hơn.

10. ĐIỀU TRỊ LX NHƯ THẾ NÀO LÀ ĐÚNG? ĐIỀU TRỊ TRONG BAO LÂU?

Mục đích chính điều trị loãng xương là ngăn không cho tế bào xương bị mất thêm và tránh cho xương bị gãy. Để có kết quả, việc điều trị loãng xương cần toàn diện, liên tục và lâu dài. Thời gian điều trị bệnh loãng xương từ 3-5 năm (tùy mức độ loãng xương), sau đó BS sẽ đánh giá lại tình trạng bệnh và quyết định các trị liệu tiếp theo.

Đo khối lượng xương (phương pháp DXA ở vị trí cổ xương đùi và cột sống thắt lưng) mỗi năm để theo dõi và đánh giá kết quả điều trị. Nên đo cùng 1 loại máy sẽ so sánh kết quả chính xác hơn.

Ngoài chế độ ăn uống đủ nhu cầu canxi hằng ngày, chúng ta cần tránh các yếu tố nguy cơ: Thuốc lá, café, rượu bia, trà đậm,…tránh thừa cân hoặc thiếu cân.

Duy trì thường xuyên hoạt động thể lực.

Phòng tránh té ngã: sử dụng tay vịn lối đi lại, bảo đảm ánh sáng, nền nhà không trơn trợt, sử dụng dụng cụ hỗ trợ đi lại nếu cần.

Cải thiện thị lực, thận trọng khi dùng thuốc gây ngủ ở người lớn tuổi.

Dùng thuốc điều trị LX theo chỉ định của BS.